Czy już zauważyłeś, że jestem Niebanalny?

Niebanalny, bo Oryginalny, jestem przecież Dyslektykiem.

Dysleksją rozwojową określa się zespół specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania. Stwierdzenie „rozwojowa” oznacza, że jej symptomy występują na każdym etapie rozwojowym, a trudności nie pojawiają się nagle i występują w nasilonym stopniu od początku nauki szkolnej. Dysleksja objawia się trudnościami w nauce czytania I pisania, mimo stosowania standardowych metod nauczania, inteligencji na poziomie przeciętnym i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych. Dysleksja jako zaburzenie podstawowych funkcji poznawczych, jest często uwarunkowana konstytucjonalnie. Na jej pojawienie składa się wiele przyczyn. Obecnie wiadomo, że ma podłoże genetyczne, co znaczy, iż dysleksja może być dziedziczona z rodziców na dzieci.

Dysleksja to nie choroba, którą można wyleczyć, dyslektykiem zostaje się na całe życie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te nie są czynnikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych.

Dysleksja objawia się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej. Często oprócz trudności w czytaniu dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu sprawności w zakresie czynności pisania zwane dysgrafią i poprawnej pisowni określane mianem dysortografii.

Z pojęciem dysleksji rozwojowej ściśle koreluje określenie „ryzyka dysleksji” oraz „dzieci ryzyka dysleksji”. Terminy te stosuje się w stosunku do młodszych dzieci charakteryzujących się wybiórczymi zaburzeniami w rozwoju psychoruchowym, (mowa tutaj o widocznych brakach koncentracji w trakcie zabawy, niechęci do czynności wymagających większego skupienia, rozkojarzeniu, braku logicznego łączenia elementów). Mogą warunkować one wystąpienie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu w przyszłości.

Dyslektyk sam o sobie…

„Zdarzają się i tacy, dla których pojęcie „dyslektyk” nie istnieje i dla nich jestem nadal „leniwym”, „ciężko myślącym” uczniem. Część z nich mówi, że nie chce, lecz tak naprawdę nie potrafi ze mną współpracować.

A więc… Zanim uznasz, że jesteś gotów rozpocząć pracę z uczniem cechującym się specyficznymi trudnościami w nauce, którego ktoś kiedyś określił mianem dyslektyka, zdobądź wszelką wiedzę jak możesz pomóc, aby pomóc a nie zaszkodzić… Obserwuj a zobaczysz, słuchaj a usłyszysz: Lubię szkołę, chociaż czasami mam trudności w czytaniu, zapisywaniu wyrazów a nawet zapamiętaniem nowego kształtu… Znam przygody mojego ulubionego bohatera ale nie pamiętam co wydarzyło się najpierw a co później… A może Ty wiesz jak można mi pomóc?”

Kilka rad na start w pracy z Dyslektykiem

• Nie opieraj swoich metod pracy na negatywnych emocjach: strachu, niepewności, poczuciu wstydu i winy, wzmocnij w uczniu poczucie własnych możliwości, pokaż szansę na przeżycie sukcesu, zainteresuj, zintegruj z grupą. Wycisz ewentualne zachowania.
• Naucz się cierpliwości. Pamiętaj, że ciągłe wytykanie błędów i słabości ucznia mocno demotywuje, W przypadku pracy z dyslektykiem bądźmy świadomi mocniejszego uwrażliwienia na krytykę. ( szczególnie u dzieci młodszych przejawiających naturalną chęć oraz ambicje które nie zawsze przekładają się na efekt końcowy wykonanej pracy a co jest spowodowane zmianami dyslektycznymi.
• Nie ukierunkowuj ucznia tylko na sukces. Doceniaj wysiłek oraz zaangażowanie.
• Rozmawiaj z uczniem szczerze i rzeczowo. Określcie wspólnie Jego mocne i słabsze strony. Pamiętaj, że jest On bardzo dobrym obserwatorem. Widzi nasze faktyczne odczucia.
• Jeśli w grupie w której prowadzisz zajęcia jest dyslektyk, pamiętaj aby posadzić Go blisko siebie, w ten sposób wpłyniesz na zawężenie Jego pola widzenia a co za tym idzie spadnie liczba rozpraszających bodźców. W konsekwencji przełoży się to na lepszą obserwację oraz koncentrację ucznia.
• Swoje polecenia formuj w sposób prosty i czytelny, w trakcie komunikacji bardzo ważny jest kontakt wzrokowy z uczniem.
• Utrwalaj i powtarzaj wprowadzone partie materiału przy użyciu zróżnicowanych a przez to atrakcyjnych dla dzieci pomocy dydaktycznych, pamiętaj o przerwach, jedną z cech dyslektyków jest zwiększona męczliwość.
• Kreuj w uczniu nawyk korzystania ze słownika (słownik ortograficzny, słownik języka polskiego/angielskiego. Stwórz wspólnie z uczniem Jego własny słownik wyrazów trudnych.
• Stosuj wiele ćwiczeń grafomotorycznych doskonalących technikę pisania. Pamiętaj, że monotonne przepisywanie może wzbudzić awersję do pisania. ( Ćwiczenia grafomotoryczne mają różne formy i stopnie trudności, należą do nich m. in. zamalowywanie obrazków, kalkowanie rysunków, obrysowywanie, rysowanie po śladzie, uzupełnianie brakujących elementów, rysowanie linii i szlaczków, odwzorowywanie).
• Często i regularnie sprawdzaj poprawność sporządzanych przez ucznia notatek. Błędnie zapisany wyraz lub wyrażenie powinno być zupełnie wymazane z pola widzenia dyslektyka. Uchroni to przed utrwaleniem w pamięci wzrokowej wadliwego obrazu graficznego.
• Zaobserwuj jaki rodzaj ćwiczeń najlepiej stymuluje rozwój ucznia.

Pamiętaj aby w pracy z dyslektykiem nie popełnić następujących błędów:

• STOP!
• Pracując w kilkuosobowej grupie nie wprowadzaj atmosfery rywalizacji, uczeń dyslektyczny będzie bardzo źle funkcjonował mając w świadomości presję czasu. Może znaleźć to swoje odzwierciedlenie w pojawieniu się pewnych zachowań agresywnych będących wynikiem uaktywnienia mechanizmu obronnego dziecka.
• Nie porównuj osiągnięć dyslektyka z osiągnięciami innych uczniów.
• Nie rozliczaj z błędów na forum całej grupy.
• Nie oceniaj technicznych walorów pisma lub innych prac przygotowanych przez dyslektyka. Dużym nietaktem byłby komentarz „Pismo niestaranne” czy „Popraw pismo”.
• Nie przytłaczaj dyslektyka zbyt dużą ilością informacji w trakcie jednych zajęć. Przerazi Go to i w rezultacie nie podejmie On żadnych działań.
• Nie nakazuj dyslektykowi zmierzyć się z zupełnie nowym tekstem do przeczytania na forum grupy.
• Nie zaskakuj krótką szybką niezapowiedzianą kartkówką lub podobną formą sprawdzenia wiedzy.

Czy wiesz, że możesz na prawdę pomóc?

Wykonuj ćwiczenia usprawniające analizę oraz syntezę wzrokową i słuchową, zadania poprawiające pamięć, koncentrację i tempo spostrzegania. Wykonuj je regularnie przyzwyczajając ucznia do pewnych poprawnych zachowań oraz reakcji. Poziom trudności oraz rodzaj pomocy dydaktycznych powinien bezwzględnie korelować z indywidualnymi potrzebami jak również predyspozycjami ucznia.

W pracy z uczniem przejawiającym cechy dysgraficzne celem pomocy będzie poprawa poziomu graficznego pisma. W doborze ćwiczeń w przypadku takiego ucznia należy sugerować się potrzebą usprawniania analizy i syntezy wzrokowej, koncentracji uwagi oraz spostrzegania. Trening pisma po śladzie, odwzorowywanie czy pisanie ze słuchu oraz cały zasób ćwiczeń grafomotorycznych to kilka z podstawowych metod pracy. Jeśli uczeń z którym pracujesz przejawia cechy dysortografii upewnij się, że zna On podstawowe jej zasady oraz wytyczne poprawnej składni zdania. Następnie załóż z uczniem zeszyt wyrazów trudnych. Stosowane ćwiczenia, zgadywanki czy quizy układaj na bazie aktualnego problemu lub kwestii wymagającej treningu.

Kluczowym elementem w pracy z dzieckiem mającym trudności dyslektyczne jest stosowanie różnych środków audiowizualnych, które zaangażują wielozmysłowe doświadczanie dziecka. Należy pamiętać, że część dyslektyków bywa męczliwa dlatego też pracują lepiej gdy pozwalamy im na krótsze ale częstsze przerwy. Ostatnim lecz nieodzownym elementem zamykającym koło potrzeb ucznia dyslektycznego będzie stworzenie atmosfery akceptacji i zrozumienia która zneutralizuje w nim pesymistyczne nastawienie do pracy.

A co jeśli zbagatelizujesz problem?

Pozostawienie problemu bez reakcji może tylko pogorszyć sytuację ucznia. Dysleksji bowiem, nie rzadko towarzyszą zaburzenia emocji. Są one skutkiem ciągłych niepowodzeń. W konsekwencji może doprowadzić to do neurotycznego rozwoju osobowości, długotrwałego zniechęcenia w podejmowaniu ogólnorozwojowych działań oraz różnego rodzaju nerwic. W rozwoju młodego człowieka przekłada się to na znaczny spadek samooceny a także poczucia własnej wartości.

Formalności

W przypadku opinii o dysleksji powinny być spełnione poniższe warunki:

– konieczne jest wykluczenie schorzeń neurologicznych.
– rozpoznanie dysleksji jest możliwe wyłącznie u osób w normie intelektualnej, które znają zasady poprawnej pisowni, ale zaburzenie centralnego układu nerwowego powoduje niestosowanie ich.
– rozpoznanie ryzyka dysleksji powinno nastąpić na samym początku edukacji, diagnoza dysleksji natomiast – po klasie III szkoły podstawowej.
– rozpoznanie dysleksji można postawić po co najmniej kilkumiesięcznych intensywnych ćwiczeniach korekcyjno-kompensacyjnych (zorganizowanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne lub na terenie szkoły) – ma to wykluczyć opiniowanie o dysleksji u kogoś, kto problemy z pisaniem i czytaniem ma w wyniku zaniedbań środowiskowych.
– opinię o dysleksji wydaje się obecnie na etapie klas IV-VI i dokument ten jest ważny na wszystkich etapach edukacji.
– opinia o dysleksji zobowiązuje szkołę do dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb ucznia, jak również do zastosowania zmodyfikowanych kryteriów oceny (również na egzaminie maturalnym obecnie z języka polskiego i języka obcego nowożytnego) pod warunkiem wykonywania przez ucznia zaleconych mu ćwiczeń (zorganizowanych przez np. poradnie psychologiczno-pedagogiczne lub na terenie szkoły).

Fachowcy

Prof. dr hab. Grażyna Krasowicz-Kupis jest kierownikiem Zakładu Metodologii i Diagnozy Psychologicznej w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Jest członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Dysleksji. Jej zainteresowania naukowe i badawcze obejmują rozwój funkcjonowania poznawczego (zwłaszcza komunikacji językowej), zaburzenia uczenia się (szczególnie problem dysleksji rozwojowej) oraz diagnozę rozwoju poznawczego i rozwoju intelektualnego. Jest laureatką wielu nagród i wyróżnień, w tym nominacji do Nagrody Teofrasta. Była dwukrotnie stypendystką Oxford University. Uczestniczyła w opracowywaniu wielu narzędzi diagnostycznych dotyczących czynności czytania, funkcji językowych, pamięci werbalnej oraz poczucia kontroli. Autorka, współautorka i redaktor licznych publikacji, m.in.: „Język, czytanie, dysleksja”; „Rozwój metajęzykowy a osiągnięcia w czytaniu u dzieci 6–9-letnich”; „Rozwój świadomości językowej dziecka. Teoria i praktyka”; „Psychologia dysleksji”; „Skala Inteligencji Wechslera (WISC-R) w praktyce diagnostycznej” (współautorka).

Marta Bogdanowicz (ur. 1943), prof. dr hab. – psycholog kliniczny dziecięcy, była dyrektor Instytutu Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego, założycielka, wieloletnia przewodnicząca, a obecnie wiceprzewodnicząca Polskiego Towarzystwa Dysleksji (1990), wiceprzewodnicząca Europejskiego Towarzystwa Dysleksji (European Dyslexia Association), członek międzynarodowych towarzystw naukowych.

Jej zainteresowania, prace i badania dotyczą głównie psychologii klinicznej dziecka, dysleksji rozwojowej, leworęczności, profilaktyki niepowodzeń szkolnych i terapii pedagogicznej. Opracowała kilka narzędzi diagnostycznych (Skalę Ryzyka Dysleksji, Skalę Obserwacji Zachowania Dzieci i Rodziców, Skalę Oceny Skuteczności Metody Dobrego Startu). Jest jednym z pionierów pracy Metodą Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne w Polsce i jednocześnie należy do niewielkiej liczby trenerów w tej dziedzinie.

Anna Haluch-Szetela